Polotsk is the oldest city of Krivichi and the capital of the first state on the Belarusian ethnic territory.

Тапонім Полацак утварыўся ад назвы ракі Палаты. Тым часам гідронім, відаць, мае балцкае паходжаньне ад асноваў «pal» або «palte» – балота, лужына, з далейшай славянскай асыміляцыяй. Варыянты напісаньня назвы места ў гістарычных крыніцах: Полоцк, Полоцъкъ, Полотскъ, Полотескъ, Полтескъ, Плтескъ, Полческъ. У нямецкіх хроніках паселішча ўпамінаецца як Плоцэке, у скандынаўскіх сагах – Pallteskiuborg, Palteskia.

Цяперашняе афіцыйнае напісаньне назвы места – Полацк. У нарматыўным даведніку «Назвы населеных пунктаў Рэспублікі Беларусь» форма Полацак фіксуецца як варыянтная. Гэта значыць, што пры жаданьні мясцовых жыхароў і ўладаў яна можа стаць нарматыўнай.

Асноўныя факты з гісторыі горада

• 862. Першы ўпамiн места ў «Аповесьці мінулых часоў» адзначана у зьвязку зь дзяльбою гарадоў наўгародзкім князем Рурыкам і зьяўляецца, такім чынам, найстарэшым горадам на тэрыторыі сучаснай Беларусі. Гэта быў буйны палітычны цэнтар племені крывічоў, сталіца княства.
• 980. Полацкае княства бесьперапынна ўдзельнічала ў міжусобнай барацьбе паміж рускімі князямі, ад якой вельмі цярпелі горад і яго жыхары. Так, у часе чарговай міжусобнай вайны,  Полацак захапіла і спаліла войска князя Ўладзімера. Гэта пацьвярджаецца зьвесткамі археалягічных дасьледаваньняў, якія зафіксавалі сьляды пажару, датаванага канцом X стагодзьдзя.
• 1044–1101. Найвышэйшага ўздыму старажытны Полацак дасягнуў за часамі Ўсяслава Брачыславіча, вядомага як «Чарадзей». У гэты пэрыяд у горадзе збудавалі Сафійскі сабор. Па сьмерці Ўсяслава Полацкае княства ўвайшло ў пэрыяд фэўдальнай раздробленасьці.
• 1250-я гады. Станаўленьне ў Полацкім княстве першага прадстаўніка літоўскай дынастыі Таўцівіла адбылося, імаверна, у выніку пагадненьня паміж палачанамі і князем. Трапіўшы ў сфэру ўплыву Вялікага Княства Літоўскага, Полацак актыўна ўдзельнічаў у рэалізацыі ягонай замежнай палітыкі ў дачыненьні да суседніх зямель: Інфлянтаў, Ноўгарада, Пскова, Смаленску. Пры гэтым Полацак ня страціў свайго значэньня: ён стаў адным з найбольшых мескіх цэнтраў Вялікага Княства Літоўскага і нават канкураваў з сталіцай – Вільняй. Асноўныя правы і прывілеі жыхароў места замацаваў абласны прывілей, выдадзены вялікім князем Вітаўтам.
• 4 кастрычніка 1498 году. Вялікі князь Аляксандар надаў Полацку Магдэбурскае права. У 1504 годзе ўтварылася Полацкае ваяводзтва. З XVI стагодьдзя пачаў ужывацца мескі герб: «у блакітным полі на срэбнай вадзе трохмачтавы карабель з разгорнутымі ветразямі».
• Першая палова XVI стагодьдзя. Полацак стаў арэнай баявых дзеяньняў паміж Вялікім Княствам Літоўскім і Маскоўскай дзяржавай. Практычна ў кожную такую вайну маскоўскія захопнікі праводзілі аблогу места, 3 або 4 разы яны палілі ягоныя гандлёва-рамесныя пасады.
• 1563. Полацак значна пацярпеў у Інфлянцкую вайну, асноўныя баявыя дзеяньні якой прыйшліся на тэрыторыю ваяводзтва. Па аблозе, якая працягвалася некалькі тыдняў, Полацак захапіла маскоўскае войска на чале з Іванам IV Тыранам. Толькі праз 15 гадоў кароль і вялікі князь Стэфан Баторы вызваліў места.

Аблога Полацку, 1579 год

• 16 чэрвеня 1633 году. У вайну Маскоўскай дзяржавы з Рэччу Паспалітай (1632–1634) маскоўскія войскі захапілі і спалілі Полацак. У 1654 годзе, з разьвязваньнем чарговай вайны супраць Рэчы Паспалітай, Полацак зноў апынуўся пад маскоўскай акупацыяй. На гэты раз, у выніку шматтыднёвай аблогі, 16 чэрвеня 1654 году места мусіла здацца ўсходнім захопнікам. У 1667 годзе, згодна з Андрусаўскім пагадненьнем, Полацак вярнуўся да Вялікага Княства Літоўскага. Праз вайну ён апынуўся ў ліку найбольш пацярпелых літоўскіх местаў: колькасьць насельніцтва скарацілася на 93%.
• 1700–1721. За часамі Вялікай Паўночнай вайны у Полацку знаходзілася расейскае войска на чале зь Пятром I, які ўчыніў разьню уніяцкіх сьвятароў у мурах саборнай царквы Сьвятой Соф’і і ператварыў яе ў парахавы склад. Неўзабаве выбух зьнішчыў найбольш старажытную хрысьціянскую царкву Беларусі. У 1706 годзе ўжо швэдзкае войска заняло места, спаліла і разрабавала яго. Усе гэтыя войны і разбурэньні прывялі да паступовага заняпаду Полацку і страты ім ранейшага значэньня.
• 6 верасьня 1776 году. Утварылася Полацкае намесьніцтва, таго ж году расейскія ўлады пазбавілі места Магдэбурскага права. 23 сьнежня 1796 году ўтварылася Беларуская губэрня, у складзе якой апынуўся і Полацак. 13 сакавіка 1802 году места як цэнтар павету ўвайшло ў Віцебскую губэрню.
• 1812. Полацак стаў арэнаю жорсткіх баёў. Тэрыторыя колішняга ваяводзтва апынулася на шляху адступленьня расейскай арміі на чале з Барклаем дэ Толі. У памяць пра тыя падзеі адзін з мастоў праз Палату мае назву Чырвоны.

Касьцёл сьвятога Антонія Падуанскага і кляштар францішканаў. 1812 год

• 10 чэрвеня 1812 году. Адбылося ўрачыстае адкрыцьцё Полацкай акадэміі, якая ўтварылася на базе езуіцкага калегіюму. Аднак у зьвязку з паходам Напалеона заняткі ў ёй пачаліся толькі 8 студзеня 1813 году. Гэта была першая вышэйшая навучальная ўстанова на тэрыторыі сучаснай Беларусі з усімі правамі ўнівэрсытэту. Акадэмія мела тры факультэты: тэалягічны, моваў і літаратураў, філязофіі і вольных навук. Тут пад кіраўніцтвам сарака прафэсараў займалася каля шасьцісот студэнтаў. З аўдыторыяў акадэміі пачалі свой шлях гісторык, археоляг і этнограф Канстантын Тышкевіч, астраном і філёзаф Якуб Накцыяновіч, пісьменьнік Юзэф Масальскі. У полацкай альма-матэр навучаўся мастак Валенці Ваньковіч. Яе дыплём атрымаў аўтар славутага «Шляхціча Завальні», адзін з пачынальнікаў новай беларускай літаратуры Ян Баршчэўскі.
Дэмакратычныя навучальныя ўстановы сталі на захопленых Расеяй землях магутнай духоўнай апазыцыяй калянізатарам. Полацкую прафэсуру зьвінавацілі ў выхоўваньні антыўрадавых настрояў, і ў 1820 годзе з царскай канцылярыі выйшаў указ: «Полоцкую академию и подведомственные ей училища упразднить».

Полацак. Рынак. Езуiцкi калегiюм. Напалеон Орда. 1875-1876

• 20 верасьня 1944 году. Па аднаўленьні савецкай улады  пасьля Другое сусьветнае вайны ўтварылася Полацкая вобласьць, але ўжо праз 10 гадоў 8 студзеня 1954 году, яе ліквідавалі.
• 14 студзеня 2013 году. Полацак пазбавілі афіцыйнага статусу гораду абласнога падпарадкаваньня.