Vitebsk is a large regional center on the Dvina River at the confluence of the Vitba and Luchesa rivers. Actually, the city is named after the first of them. Vitba itself got its name from the old Slavic "vit", which means "swamp". According to other historians, the name of Vitebsk comes from the Baltic word “Vidba”, which means “high river”.

Vitebsk is the second oldest city in Belarus after Polatsak. According to the legend from the Vitebsk Chronicle, the city was founded in 974 by the Kiev princess Olga. But Olga, as know, died in 969. For this reason, today there is a dispute between historians: what is the likely date of foundation. It is most likely that this is 947 (according to the "Tale of Bygone Years"), when Olga Olga visited the interfluve of the Dvina and the Dnieper and arranged graveyards here to collect tribute.

Асноўныя факты з гісторыі горада

• X–XIII стагодьдзi. Віцебск займае важнае месца на «шляху ад варагаў да грэкаў». У 1021 годзе кіеўскі князь Яраслаў Уладзіміравіч перадаў места разам з Усьвятам князю полацкаму Брачыславу Ізяславічу пры складаньні міру.
• 1101 год. Па сьмерці князя полацкага Ўсяслава Чарадзея Віцебск стаў сталіцай удзельнага княства. Першым князем віцебскім быў Сьвятаслаў Усяславіч, пазьней местам і княствам валодалі ягоныя нашчадкі Васількавічы.
• 1167 год. Менскі князь Валадар Глебавіч узяў Віцебск у аблогу, а ў 1196 годзе каля места адбылася бітва аб’яднаных сілаў полацкіх і чарнігаўскіх князёў з смаленскімі князямі. Полацкія князі перамаглі і вярнулі сабе Віцебскае княства. З 1318 году тут княжыў Яраслаў Васільевіч, які аддаў сваю адзіную дачку Марыю замуж за князя крэўскага Альгерда.
• 1320 год. Па сьмерці князя Яраслава Віцебск паводле спадчыны перайшоў да вялікага князя Альгерда і такім чынам далучыўся да Вялікага Княства Літоўскага.
• 1341 год. Мясцовыя жыхары на чале з Альгердам дапамаглі Пскову супраць крыжакоў. З 1345 году места знаходзілася ў валоданьні Андрэя Альгердавіча.
• 1351 год. Завяршылася будаваньне княскага палаца і муравана-драўляных Верхняга і Ніжняга замкаў, даўжыня сьценаў якіх складала 1,75 кiламэтраў. У канцы XІV стагодьдзя места апынулася ў цэнтры міжусобнай барацьбы паміж сынамі і суродзічамі Альгерда за права валоданьня гэтым важным стратэгічным пунктам. Верхні і Ніжні замкі неаднаразова супрацьстаялі шматлікім і працяглым аблогам.
• 15 ліпеня 1410 году віцебская харугва ўзяла ўдзел у Грунвальдзкай бітве.
• XV–XVI стагодьдзi. Віцебск стаў буйным гандлёвым і рамесным цэнтрам. На 1441 год ён уваходзіў у лік 15 найбольшых местаў Вялікага Княства Літоўскага.
• 1444 год. Паводле ўстаўной граматы вялікага князя Казімера Віцебск атрымаў абмежаванае самакіраваньне, таксама грамата фактычна зафіксавала аўтаномію.
• 17 сакавіка 1597 года. Ккароль і вялікі князь Жыгімонт Ваза надаў месту Магдэбурскае права і герб: «у блакітным полі пагрудная выява Ісуса Хрыста, пад якой чырвоны меч».
• XVI стагоддзе. Віцебск неаднаразова (у 1502, 1516, 1519, 1534 і 1536 гадах) цярпеў ад агрэсіі Маскоўскай дзяржавы, войскі якой спусташалі ваколіцы места, забівалі і бралі ў палон ягоных жыхароў.
• 1562 і 1568 гады. У Інфлянцкую вайну маскоўскія захопнікі двойчы бралі Віцебск у аблогу, зьнішчаючы ягоныя пасады і ваколіцы.
• 1654–1667 гады. Віцебскі замак па амаль 3-месячнай аблозе захапіла 20-тысячнае войска маскоўскіх ваяводаў і ўкраінскіх казакаў. У баях загінула большасьць месьцічаў, значная частка шляхты і жыдоў трапіла ў палон. Акупанты прымусова вывезьлі ў Маскву нямала тутэйшых рамесьнікаў.
• Другая палова XVIII стагодьдзя. Віцебск сваёй велічынёю стаў другім (пасьля Магілёва) местам на тэрыторыі сучаснай Беларусі. У 1764 годзе яго ўраўнавалі ў правох з сталіцай — Вільняй, тут пачалося будаваньне новай мураванай ратушы (скончылася ў 1775 годзе).
• 1772 год. Віцебск апынуўся ў складзе Расейскай імпэрыі, дзе стаў цэнтрам правінцыі. У 1796 годзе гэта ўжо цэнтар Беларускай, з 1802 году Віцебскай губэрніi.
• 1781 год. Расейскія ўлады зацьвердзілі новы герб места з «Пагоняй» на бел-чырвона-белым фоне.

Вулiца Вялікая – Рынак. Напалеон Орда. 1875–1876

Віцебск – горад, які большую частку XX стагодьдзя быў, падобна, нялюбы сваімі ўладамі, як мясцовымі, так і глабальнымі. Інакш, бадай, цяжка растлумачыць факт варварскага знішчэньня гістарычнай спадчыны ў цэнтры горада. Падобнае адбывалася ў шматлікіх гарадах, але маштаб таго, што зьнішчылі ў Віцебску, проста дзівіць. За час гаспадараньня царскіх і савецкіх уладаў у Віцебску былі мэтанакіравана разбураныя і ўзарваныя самыя велічныя і прыгожыя помнікі архітэктуры.

Падобная нелюбоў прывяла да таго, што да канца стагодьдзя Віцебск быў, бадай, самым шэрым і панурым з усіх абласных цэнтраў краіны. Зрэшты, пасьля аднаўленьня незалежнасьці краіны ў апошнія некалькі дзесяцігодьдзяў стаўленьне ўладаў да паўночнай жамчужыны Беларусі збольшага зьмянілася. Нельга сказаць, што масава або сістэмна, але аднаўленьне страчанага паступова адбываецца. І горад паволі пачынае калі і не расквітаць, то, як мінімум, адтаваць. Галоўныя парадныя вуліцы павольна, але дакладна зменьваюцца, асноўныя храмы пачынаюць паволі аднаўляць. Прыемна ўсьведамляць, што пачаліся пазітыўныя зьмены, вось толькі яшчэ б павялічыць хуткасьць гэтых пераменаў ...

У цяперашнi час у Віцебску аднаўляюцца толькі праваслаўныя храмы. Па незразумелых прычынах на аднаўленьне і рэстаўрацыю каталіцкіх сьвятынь накладзены негалосная забарона. А аднаўляць ёьсць што. З малюнка В. Баярскага 1872 года на сёньня існуе толькі касьцёл святой Барбары і касьцёл Апекі Найсвяцейшай Панны Марыі кляштара трынітарыяў, які перададзены праваслаўным. Праваслаўныя сьвятыні Віцебска паволі падымаюцца з руінаў, каталіцкія ж працягваюць чакаць сваёй чаргі.

Кароткі паштовачны анонс славутасьцяў сучаснага Віцебска – на фота ніжэй. Больш падрабязна – у дэталёвых блёках далей.