Ружаны – старадаўняе мястэчка гістарычнай Слонімшчыны, былая рэзідэнцыя магнацкага роду Сапегаў. Да нашага часу тут захаваліся рэшткi палаца Сапегаў, царква Сьвятых Апосталаў Пятра і Паўла колiшняга кляштара базылянаў, касьцёлы Найсьвяцейшай Тройцы і Сьвятога Казіміра, сынагога. Раней тут знаходзіліся яшчэ і ратуша з кляштаром кармэлітаў, разбураныя расейскімі ўладамі. Магдэбурскім правам Ружаны валодалі з 1637 года.
Манументальная забудова Ружанаў вакол гандлёвага пляца склалася ў XVII–XVIII стагодьдзях. Да гэтага на суседнім узгорку быў узведзены замак – рэзідэнцыя Сапегаў. У выніку вайны са швэдамі і міжусобных сутыкненьняў замак у канцы XVII – пачатку XVIII стагодьдзя моцна пацярпеў, страціўшы сваё абароннае значэньне. Таму пры аднаўленьні ў другой палове XVIII стагодьдзя ён быў ператвораны ў палацавы ансамбаль.
Пасьля задушэньня народна-вызвольнага паўстаньня 1830–1831 гадоў Ружанскі і Дзярэчынскі маёнткі былі канфіскаваныя царскімі войскамі. Пасьля гэтага і маёнтак, і палац прыйшлі ў заняпад, а на месцы палаца збудавалі прадзільню воўны. Да стану палаца нікому не было справы, нават больш за тое: у 1914 году па недаглядзе работніцаў пральні ў комплексе адбыўся пажар, частка сцен абрынулася. Частковая рэстаўрацыя праходзіла ў 1930 і ў 1933 гадах намаганьнямі уладаў Польшчы.
У 1944 комплекс быў iзноў пашкоджаны падчас баявых дзеяньняў, згарэў палац і тэатральны флігель. Пасьля вайны палац стаяў закінуты, паступова руйнуючыся. Частка цэглы была разабрана мясцовымі жыхарамі на гаспадарчыя мэты.
У 1940–1962 гадах Ружаны былі цэнтрам Ружанскага раёна, пазьней расфармаванага.
Горад вядомы яшчэ і тым, што тут нарадзіўся Іцхак Шамір, будучы прэм’ер-міністар Ізраіля (1983–1984, 1986–1992).
Галоўныя дамінанты горада бачныя нават пры пад’езьдзе да яго з боку шашы. Эх, уладкаваць б яшчэ пярэдні плян…
Агульны краявiд з боку трасы
Касьцёл найсьвяцейшае Тройцы
У 1596 годзе Леў Сапега і яго жонка Аляксандра Тышкевіч заснавалі ў Ружанах драўляны касьцёл у гонар сьвятой Тройцы. У 1615–1617 гадах яго перабудоўвалі ў камяні, затым неаднаразова перабудоўвалі і рамантавалі. У 1768 і 1787 гадах да касьцёла былі прыбудаваныя дзьве капліцы: сьвятога Крыжа і сьвятой Барбары. У 1780 годзе касьцёл быў перабудаваны па праекце архітэктара Яна Самуэля Бекера, запрошанага з Саксоніі, і набыў рысы «барочнага клясіцызму». У 1850 і 1891 гадах праводзіўся рамонт. Важны факт: нават у савецкі час службы ў касьцёле не перарываліся.
Каардынаты: 52.867083, 24.891461
Кляштар базылянаў. Царква сьвятых апосталаў Пятра й Паўла
У 1568 годзе ў Ружанах згадваецца дзеючая драўляная царква сьвятых апосталаў Пятра і Паўла. У 1675 годзе на яе месцы ўзьвялі цагляную ўніяцкую царкву, хоць дакладны час перадачы царквы ордэну базылянаў невядомы.
Падчас войнаў XVII–XVIII стагодьдзяў храм моцна пацярпеў. Толькі ў 1762 годзе Крысціна Масальская з Сапегаў выдзеліла сродкі на яго аднаўленьне. У выніку даследаваньняў гісторыка архітэктуры Тамары Габрусь высветлілася, што ў гэтым жа годзе была ўзьведзена і новая каменная царква, тады як у 1675 годзе тут быў толькі кляштар. У 1779 годзе будаўніцтва было завершанае, адбылося асвячэньне.
У 1784–1788 гадах была праведзеная яшчэ адна рэканструкцыя пад кіраўніцтвам архітэктара Сапегаў Яна Самуэля Бекера. Пасля гэтага будынак набыў рысы барока.
20 лютага 1834 года ордэн базылянаў быў зачынены, а пасьля адмены уніі ў 1839 годзе касьцёл быў прымусова перададзены Праваслаўнай царкве. Землі і 56 сялянаў адышлі на карысьць дзяржавы.
31 жніўня 1875 года царква моцна пацярпела ад пажару: засталіся толькі сьцены і частка даху з перакрыцьцем над алтаром. Практычна ўсе абразы былі выратаваныя, але ўсё астатняе начыньне была страчана. На рэстаўрацыю з казны было выдзелена 2000 расейскіх рублёў, царква ахвяравала 5315 рублёў срэбрам, 2717 рублёў ахвяравалі таксама парафіяне. Рэканструкцыя вялася да 1878 года, пасьля чаго царква набыла сучасны выгляд.
Каардынаты: 52.866372, 24.889016
Палацавы комплекс Сапегаў
Ружанскі палац – найбуйнейшы палацавы комплекс Беларусі XVII–XVIII стагодьдзяў.
Краткая история дворца
• У 1598 годзе Леў Сапега купіў імя Ружаны і Ласасін ў Барташа Бруханскага. У пачатку XVII стагодьдзя на месцы старога драўлянага замка быў пабудаваны двухпавярховы каменны двор з трымя вежамi, у якім ўжо ў 1617 годзе Леў Сапега прыняў караля Рэчы Паспалітай Уладзіслава IV. У 1642 годзе Казімiр Леон Сапега прымаў у Ружанскай рэзідэнцыі Фабрыцыя Румфуса, дэпутата папскага прэстола з Рыма.
• Кароль Уладзіслаў IV зноў пабываў тут у 1644 годзе, ужо будучы запрошаным Казімірам Львом Сапегам. Гаспадар палаца паднёс ўсім гасьцям цэнныя падарункi: каралю – залатую пласьцiну і дарагія галанскiяя шпалеры, каралеве – персцень і сабольлi мяха з Масковіі, канцлеру – срэбраны кубак, япіскапу – «два сарока саболёў», усе фрэйлiнам – пярсьцёнкi з рубінамі, ксёндзам – 100 «угорскіх залатых». У чгонар гэтага візіта ў адной з заляў палаца была ўсталявана чорная мармурная дошка з надпісам на лацінскай мове «Vladislaus IV et Caecilia Regina guatuor dierum gratiosissimi Hospites Rozanae praesentia et humanitate Regia hacesed illustrated MDCXL IV Januarii X». Пазьней, у сувязі з перанясеньнем у 1655 годзе мошчаў святога Казіміра з Віленскіга сабора ў той жа зале была ўстаноўлена другая дошка з надпісам «Divo Casimiro sacrum».
• Казімір Леў Сапега перабудоўваў родавы палац, дзеля чаго запрасіў італьянскага архітэктара Джавані Баттысту Джысьленьні. Тады ж пала набыў рысы бароко. У гэты час у Ружанах з’явілася музычная капэла з 40 музыкантаў з Італіі, Польшчы і мясцовых талантлівых сялян. Найбольш таленавiтых зь іх Казімір Леў направiў вучыцца ў Італію.
• Палац быў моцна пашкоджаны швэдамі, у 1700 годзе яга спалiлi войскі канфедэратаў на чале зь Міхалам Сэрватыям Вішнявецкім. Адрабiлi палац ў першыя дзесяцiгодьдзi XVIII стагодьдзя. У 1748–1750 гадах палац перабудаваў архітэктар Ёган Зігмунт Дэйбель.
• Пры Аляксандры Міхаіле Сапеге Ружаны сталі магнацкай рэзідэнцыяй. У палацы знаходзілася багатая карцінная галерэя, бібліятэка, у 1765 годзе тут ўзьнік прыдворны тэатар. Ружанскі тэатр быў дастаткова ўмяшальным. Глыбокая сцэна гадзілася для вялікіх балетных паказальнікаў і галоўных спектакляў. Сем планоў куліс даваў магчымасць змяніць афармленне ў час спектакля. Па форме зал з двумя ярусамі лож напамінал падкоў. Пішут, быў падобны на тэатр Фарнезе ў італьянскай Парме.
• У 1784 годзе канцлер ВКЛ Аляксандар Міхаiл Сапега прыняў у Ружанах караля Станіслава Аўгуста Панятоўскага, якi наведаў места падчас правядзеньня Гарадзенскага сейма. У 1784–1788 гадах палацавы комплекс быў перабудаваны архітэктарам Яном Самуэлем Бэкерам ў стылі позьняга барока.
• Пасьля раздзелу Рэчы Паспалітай і сьмерці Аляксандра Сапегі ягоны сын Францішак здаў палац ў арэнду суконнай і ткацкай фабрыцы, а сваю рэзідэнцыю перанёс у Дзярэчын. Пакрысе туды былі перавезеныя ўсе калекцыі, сабраныя ў Ружанах: сямейны архіў, частка бібліятэк, вытворчасьць мастацтваў, гістарычная зброя, сmцягi, срэбранае і залатое начыньне і іншаю маёмасьць.
• 21 сьнежня 1829 года Юстас Каэтан Сапега завяршыў продаж палаца, цяпер яго ўладальнікам стаў прадпрымальнік Ары Ляеб Пінэс. Пасьля задушэньня вызваленчага паўстаньня 1830–1831 гадоў Юстас Сапега эмігрыраваў, а маёнткi Ружаны і Дзярэчын былі канфіскаваныя царскімі ўладамі. Неўзабаве пасьля гэтага ткацкi бізнес Пінэсаў прышёў у занапад і ператварыўся ў невялiчкую фабрыку. У 1834 годзе падчас візіта ў Ружаны Леан Патоцкі выявіў палац цалкам занядбаным. Яго агульны выгляд захаваўся толькі ў малюнку Напалеона Орды. У выніку, гэты малюнак быў адным з самых слабых твораў Орды, ён мае шмат недакладнасьцяў і спрашчэньняў, у выніку чаго можна атрымаць толькі агульнае непаўнавартаснае прадстаўленьне.
• В 1914 году из-за запущенности фабричных прачечных в комплексе произошел пожар, обрушилась часть стен. Частичная реставрация прошла в 1930 году, в 1933 году усилиями министра иностранных дел Польши Юстаса Сапеги усадьба была возвращена семье Сапег.
• В 1944 году комплекс снова пострадал во время боевых действий, дворец и театральные постройки сгорели. После войны дворец стоял заброшенным, постепенно разрушаясь. Часть кирпича была разобрана местными жителями в хозяйственных целях.
• В 2008 году замок Сапег был включён в программу «Замки Беларуси» и начата реставрация. Уже восстановлены восточный и западный флигели, въездная брама, на которую водружена скульптура Святой Анны. В настоящее время идёт реставрация восточного корпусом, где были театр и конный манеж. Восстановление дворца Сапегов идет по сохранившимся чертежам Беккера, оригиналы которых находятся в Варшавской национальной библиотеке.
• После восстановления крыши над восточным корпусом запланировано внутреннее обустройство. Здесь будет кафе и гостиничные номера. Половину корпуса займет многофункциональный зал со сценой и посадочными местами для театральных постановок и конференций. В 2021 году после оценки специалистов первоочередные работы могут перенестись с театрального корпуса на главный, который нуждается в консервации. Дата окончания работ не известна, поскольку целиком зависит от финансирования проекта.
Координаты: 52.860722, 24.896004
Палацавы комплекс Сапегаў. Уяздная брама
Уяздная брама. Скульптура Сьвятой Ганны
Несколько панорам дворца Сапег. Точнее, его руин…
Палацавы комплекс Сапегаў. Агульны краявiд палаца i калянады
Так выглядит главный дворец. Срочно требуется консервация.
Усходнi корпус.
Это состояние восточного корпуса на середину 2019 года. Сейчас он уже почти полностью накрыт кровлей, внутри начались работы по восстановлению.
Из неопубликованного о Ружанах. В городе есть костёл Святого Казимира и ружанская синагога. Надеюсь, рано или поздно информация об этих и других объектах ружанского наследия здесь появится.