Part 07. Lenina avenue and Pryvakzalny square

Праспэкт Леніна

Праспэкт Леніна зьвязвае Прывакзальную плошчу з плошчай таго ж самага Леніна. Да рэвалюцыі праспэкт называўся вуліцай Замкавай, гэтая назва была часоў Рэчы Паспалітай. Назву «Замкавая» вуліца атрымала ад імя княжага драўлянага замка Чартарыйскіх, які знаходзіўся на месцы палаца Румянцавых-Паскевічаў і існаваў да 1785 года. У той час вулiца была больш працяглай на паўночны захад і праходзіла за тэрыторыю цяперашняй Прывакзальнай плошчы. У сувязі з пракладкай Лібава-Роменскай чыгункі частка вуліцы аказалася адрэзанай і атрымала іншую назву. Будаўніцтва чыгункі абумовіла інтэнсіўную забудову гэтай часткі Гомеля. Замкавай яна называлася да 16 сакавіка 1923-га года.

У 25-ую гадавіну РКП(б) яе перайменавалі ў гонар А.У. Луначарскага. Пасля гэтага яна доўгі час была Камсамольскай, а праспектам Леніна стала ў 1960 годзе. Некаторыя даследчыкі лічаць, што першапачаткова яна называлася Садовай. Такім чынам, пасьлядоўнасьць перайменаваньняў выглядае наступным чынам: Садовая (меркавана) – Замкавая – Луначарскага – Камсамольская – праспэкт Леніна.

Забудова вуліцы ішла павольнымі тэмпамі, бо якой-небудзь накіраванасьці ў яе не было, а непадалёк знаходзілася Гарэлае балота. Да сярэдзіны XVIII стагодьдзя на супрацьлеглым баку яра Гаміюк, у пачатку будучай вуліцы Замкавай, знаходзіліся самыя старыя з вядомых могілак Гомеля. За ім да сярэдзіны XIX стагодьдзя па левым баку вуліцы, за будынкам аблвыканкама, на полі пасьвіліся коні.

Па прычыне пашырэньня горада могілкі закрылі, а новыя задаволілі ў заходнім напрамку за паўкіламетра ад ранейшага. Але і яно ўстала на шляху якая фармавалася вуліцы. У дадатак могілак было два – каталіцкія (на месцы дзіцячай бібліятэкі) і праваслаўныя (паміж вуліцамі Траецкай (Сялянскай) і Канатнай (Ірынінскай). Вуліца Замкавая пралегла паміж імі. 6 сьнежня 1826-га года была асьвечаная драўляная Праабражэнская (Спасская) царква з каменнай званіцай.Тады ж на месцы праваслаўных могілак заснавалі фруктовы сад. Каля 1875 года царква была перабудаваная. А ў 1901 годзе гамяльчане збудавалі каменную царкву, якую асьвяцілі 14 студзеня 1907 года. Могілкі зачынілі да пачатку XX-га стагодьдзя. У 20-я гады мiнулага стагодьдзя на месцы былых каталіцкіх могілак пабудавалі драўляны будынак цырка. У раёне могілак існавала Могілкавая вуліца, якая пачыналася ў праваслаўнага і ішла ў бок сучаснага цэнтральнага рынка. У 1923 году яе назвалі ў гонар рэвалюцыянера І.П. Каляева. Пасьля вайны ад вуліцы нічога не засталося, а зноўку так і не адбудавалі. Вырашаная ў рэдкім Нэабізантыйскім стылі Праабражэнская царква была знесеная ў 60-я гады мінулага стагодьдзя.

Замкавая вуліца да канца 70-х гадоў XIX стагодьдзя заканчвалася ля сучаснай вуліцы Жаркоўскага. Пракладка чыгункі значна паскорыла добраўпарадкаваньне Замкавай вуліцы, якая на пачатку 80-х гадоў ХІХ стагодьдзя дайшла да вакзала. Значэньне вуліцы ўзмацнілася, бо яна наўпрост звязала палац графа і чыгуначную станцыю.

Да пачатку XX стагодьдзя вуліца ўжо была дастаткова абжытая. Акрамя жылых дамоў, на ёй мелася мноства майстэрняў і магазінаў, а таксама цэлых восем гасцініцаў. Дзве з іх – Залаты якар» і «Мэтраполь» былі недалёка ад вакзала і за ўмераную плату прапаноўвалі паслугі начлегу. На Замкавай вуліцы размяшчаліся таксама дзве гільзавыя фабрыкі, медаварны завод, заводы па вытворчасьці разыначнага віна і воцату, фабрыка сшыткавай і паштовай паперы, рэдакцыя газеты «Гомельская капейка» і друкарня. На скрыжаваньні вуліцаў Замкавай і Канатнай княгіняй Паскевіч быў пабудаваны прытулак для састарэлых жанчынаў. Дарога была выбрукавана каменем.

У 1929–1931 гадах архітэктарам Станіславам Шабунеўскі было узьведзенае жытло новага тыпу – «Дом-камуна», шасціпавярховы дом для рабочых паравозавагонарамонтнага завода з кватэрамі камунальнага тыпу. Некалькі дзесяцігоддзяў ён з’яўляўся не толькі самым высокім у Гомелі, але і адзіным будынкам зь ліфтам. У гэтым будынку ў перыяд акупацыі ў гады Вялікай Айчыннай вайны размяшчаўся орган ваеннай контрразведкі –Абвэргрупа-315. (Кінафільм «Шчыт и меч»).

Удалым узорам грамадзянскай архітэктуры горада даваеннага перыяду быў жытловы дом па праспекце Леніна, 31. Ён складаецца з цэнтральнага і бакавых крылаў, якія ўтвараюць утульны дворык, зьвернуты ў бок вуліцы. Гэты дом, пабудаваны ў пачатку 1930-х гадоў, – адно з апошніх збудаваньняў архітэктара С.Д. Шабунеўскага.

У перыяд ваенных дзеяньняў Камсамольская вуліца (у той час) значна пацярпела. Сёньня архітэктурнае аблічча праспэкта ўтвараюць пераважна чатырох- і пяціпавярховыя будынкі пабудовы 50-х, 60-х гадоў мінулага стагодьдзя з некалькімі даваеннымі будынкамі і больш сучаснымі гмахамі.

Вайна і савецкая ўлада не пашкадавалі стары каталіцкі касьцёл і Праабражэнскую царкву ў нэабізантыйскім стылі. Сёньня ў панараме праспэкта Леніна пераважаюць даваенныя будынкi архітэктара Шабунеўскага і некалька высотак, пабудаваных у 1970–1980-х гадох.

Праспэкт Ленiна, 12…14

Праспэкт Ленiна, 16

Праспэкт Ленiна, 24

Прывакзальны пляц

Прывакзальны пляц з’яўляецца важным транспартным вузлом горада. Ад яго адыходзяць праспэкты Перамогі і Леніна, якія зьвязваюць Прывакзальны пляц з пляцамі Паўстаньня, Леніна і, разам з Савецкай вуліцай, кампазіцыйна ўтвараюць трыкутнік. Пляц простакутны ў пляне, выцягнуты з паўднёвага захаду на паўночны ўсход. Да пляца таксама прымыкаюць вуліцы Шаўчэнкi, Кісялёва, Прывакзальная.

Пачатак Прывакзальнага пляца быў пакладзены ў сувязі з пракладкай праз Гомель ліній чыгункі Палескай і Лібава-Роменскай. Адбывалася гэта ў 1870-х – 1890-х гадjх. У 1890-я годы з’явіўся будынак вакзала. Пляц перад вакзалам быў выбрукаваны каменем. У пачатку XX стагодьдзя на плошчу выводзілі дзве вуліцы: Вакзальная (Кісялёва) і Замкавая (праспэкт Леніна). Каля будынку вакзала знаходзілася чыгуначная паліклініка. Недалёка ад яе была Усьпенская царква, якую пабудавалі на стыку пазамінулага і мінулага стагодьдзяў. Сёньня на яе месцы знаходзiцца палац культуры чыгуначнікаў. Як у нашы дні, побач з ім стаяць таксі, так сто гадоў таму там дзяжурылі рамізьнікі ў чаканьні пасажыраў.

Бліжэй да вуліцы Замкавай можна было ўбачыць гандлёвыя крамы, дзе прадавалі дробную ежу. Тамака жа дзякуючы актыўным продажам квітнела булачная, уладальнікам якой быў турак. На супрацьлеглым баку пляцу, на месцы цяперашняга гатэля Гомель (1968, архітэктар В. Бурлака), можна было расслабіцца ў карчмах (пасьля рэвалюцыі іх зьнеслі, а замест іх пабудавалі будынак чыгуначнага НКУС). Непадалёк узьвялі будынак прыгараднага вакзала, платформы якога былі драўлянымі. У 1920-я гады яго прызначэньне зьмянілі і сталі круціць там кінастужкі.

Палац культуры чыгуначнiкаў

У 1924-ым годзе на Лібаўскай алеі (вуліца Шаўчэнкі) было пабудаванае памяшканьне клюба чыгуначнікаў. Былi арганізаваныя розныя секцыі: ад драматычнай да спартыўнай. Вечарам у холе клюба граў аркестр. Там жа ладзіліся публічныя дыскусіі, асветніцкія лекцыі. У будынку была вялікая заля са сцэнай. Паколькі будавалі памяшканьне для клуба хутка і з дрэва, то ўжо праз шэсць гадоў на Прывакзальным пляцы вырас новы моцны будынак (архітэктар Міхаіл Гаўрылавіч Кірылаў), прызначаны для замены дзейнага і які з’явіўся найбуйнейшым у даваенным Гомелі. Дарэчы, Прывакзальны пляц нейкі час называлася імем Карла Маркса.

Падчас вайны будынак клюба чыгуначнікаў пацярпеў, але ў 1950 годзе дзякуючы праекту архітэктара Пестракова яму надалі былую свежасьць, а ў 2011 годзе грунтоўна адрэстаўравалі.

Адрас: Прывакзальны пляц, 4.

Чыгуначны вакзал

Гісторыя чыгуначнага вакзала станцыі Гомель пачынаецца з апавяшчэньня №320 ад 20 лістапада 1873 года сэнатара Сэліфонтава — «…пра адкрыцьцё правільнага руху на ўчастку Ландварава-Роменскай чыгункі ад Бабруйска да Гомеля працягласьцю 141,81 вярсты таварных цягнікоў 16 лiстапада 1873 года, а пасажырскiх цягнікоў з 17 лістапада 1873 года» — ваеннаму міністру з рассыланьнем копій гэтага дакумэнта ў адрас міністра ўнутраных справаў і міністра фінансаў. З гэтай даты пачалося ўзвядзеньне першага каменнага будынка пасажырскага вакзала станцыі Гомель.

Чыгуначны вакзал станцыі Гомель быў пабудаваны ў 1890-я гады. Размешчаны на цэнтральнай восі Прывакзальнага пляца.

Да рэвалюцыі 1917 года будынак вакзала ў Гомелі быў аднапавярховым, цагляным, абліцаваным тонкім пластом цэменту і афарбаваным зялёнай алейнай фарбай. У будынку знаходзілася мноства службовых памяшканьняў.

Яшчэ стоячы на пэроне, людзі мімаволі зважалі на высокі пераходны мост, які пачынаўся ў паўночнага боку вакзала. На фоне неба шэра-блакітны колер афарбоўкі маста надаваў яму адмысловую лёгкасьць і прыгажосьць (у 1941 годзе мост быў разбураны). Пры ўваходзе ў будынак вакзала з боку пэрона размяшчалася вялікая заля для транзітных пасажыраў з шырокімі зручнымі сядзеньнямі па баках. Пасярод залы знаходзіліся доўгія драўляныя лаўкі, разлічаныя на 20 чалавек. У тарцы залы былі падмосткі – сцэна, дзе ў сьвяточныя дні граў невялікі аркестар. Людзі прыходзілі сюды паслухаць клясічную музыку.

За гады свайго існаваньня вакзал тройчы падвяргаўся разбурэньню, апошні раз – у гады Вялікае Айчыннае вайны. У 1948 годзе на месцы аднапавярховага будынка практычна нанова быў пабудаваны будынак вакзала далёкага накіраваньня. Побач зь ім у 1949-м узьведзены будынак для пасажыраў прыгараднага кiраваньня, прыёму-здачы грузу і багажу.

На будынку чыгуначнага вакзала з боку пэрона ў 1961 годзе ў памяць аб выступленьні 16.6.1919 г. на станцыі Гомель на мітынгу рабочых і чырвонагвардзейцаў М.І. Калініна, які прыбыў сюды на чале агітцягніка “Кастрычніцкая рэвалюцыя”, была усталявана мэмарыяльная дошка аб гэтай падзеі.

Каардынаты: 52.431205, 30.991353.