Паставы – адзін з найпрыгажэйшых гарадкоў гістарычнай беларускай Ашмяншчыны, размешчаны на беразе двух азёраў, утвораных ракой Мядзелка. Паводле сучасных энцыкляпедычных даведнікаў, першая пісьмовая згадка пра Паставы як пра места Ашмянскага павета Віленскага ваяводства ставіцца да 1552 года. Горадам валодалі магнаты Дэспат-Зяновичы, якія пабудавалі тут драўляны касьцёл Мацi Божай. Пад час Інфлянцкай вайны вялікі князь Стэфан Баторы накіроўваў з Паставаў плыты з артылерыяй да Полацку.
Існуе некалькі вэрсіяў паходжаньня тапоніму Паставы. Звычайна назва места тлумачыцца ад слова «стаў», што азначае «запруда». Існуюць зьвесткі, што ў ХІІІ стагодзьдзі жыхары Пасадніка збудавалі на рацэ плаціну і вадзяны млын і такім чынам ўтварылі стаў вады. Згодна зь іншай вэрсіяй, тапонім паходзіць ад слова «постаў», якое азначае пару жорнаў у млыне для памолу збожжа.
Паставы – адзін з самых яркіх прэтэндэнтаў на месца ў топе малых беларускіх гарадоў. Тут знаходзілася адна з рэзідэнцыяў шляхецкага роду Тызенгаўзаў, якія ўнесьлі значны ўклад у развіцьцё места. Да нашага часу тут захаваліся палац і барочны ансамбаль гістарычнаай забудовы Рынкавага пляца.
Касьцёл Сьвятога Антонія Падуанскага
У 1640 годзе на Зарэччы, на высьпе паміж ракой Мядзелкай і каналам каралеўскі сакратар Станіслаў Бяганскі і ягоная жонка Ганна зь Сехеняў фундавалі кляштар францішканаў і касьцёл.
Па другім падзеле Рэчы Паспалітай ў 1793 годзе касьцёл і кляштар працягвалі дзейнічаць. Па здушэньні вызвольнага паўстаньня 1830–1831 гадоў у 1832 годзе расейскія ўлады ліквідавалі кляштар. Неўзабаве рэшткі старога касьцёла разабралі.
На месцы зруйнаванай сьвятыні ў 1880–1887 (паводле іншых зьвестак, у 1898–1904) узьвялі новы касьцёл з выкарыстаньнем падмуркаў старога. Будоўля вялася паводле праекту архітэктара А. Гойбэля.
У Першую сусьветную вайну касьцёл моцна пацярпеў (страціў арган, галоўны алтар, амбон).
У 1920-я гады касьцёл адбудавалі. У 1959 годзе савецкія ўлады зачынілі сьвятыню. У 1989 годзе касьцёл вярнулі каталікам.
Каардынаты: 55.114349, 26.843826
Дэталі фасада касьцёла буйным плянам.
У касьцёла ў Паставах ёсьць нечаканы элемэнт фасада, яго своеасаблівая дадатковая разыначка: гадзіньнік ў сярэдняй частцы званіцы. Такое рашэньне сустракаецца ня часта. Прынамсі, у Беларусі.
Старыя магілы ва ўнутраным дворыку.
Вельмі эфектна касьцёл глядзіцца на фоне невялікага возера, якое ўтварае рака Мядзелка, што працякае праз горад.
На другім беразе возера знаходзіцца яшчэ адна вядомая сакральная пабудова Паставаў, Мікалаеўская царква.
Савецкая плошча
Галоўная плошча горада. Былая Рынкавая, цяперашняя Савецкая.
Барочны ансамбаль гістарычнага Рынку, помнік архітэктуры XVIII–XIX стагодьдзяў, да нашых дзён дайшоў не ў поўным аб’ёме. Гiiстарчна ў цэнтры Паставаў быў выкладзены каменем Рынак. У паўднёвай яго частцы знаходзілася так званая сукенiца з круглявымі габрэйскімі крамкамі. У паўночнай частцы Рынку пачыналася вуліца Браслаўская, у паўднёвай – вуліца Віленская, ва ўсходняй – Лучайская а ў заходняй – Задеўская. З цягам часу частка гістарычных камяніц была разбураная. Сярод тых, што дайшоў да нашых дзён, трэба адзначыць жытловую забудову і сакральныя аб’екты.
Царква сьвятога Мікалая Цудатворцы
Галоўнай дамінантай ўсходняй частцы плошчы з’яўляецца Мікалаеўская царква, пабудаваная ў другой палове XIX стагодьдзя на скрыжавагьнi гістарычнага Старога Рынку і Лучайскі вуліцы. Мікалаеўская царква – помнік эклектычнай царкоўнай архітэктуры Расійскай Імпэрыі.
Каардынаты: 55.113301, 26.840697
Iнтэр’еры царквы.
Савецкая плошча. Усходнi бок
Савецкая плошча. Паўночны бок
Савецкая плошча. Цэнтар
Вуліца Чырвонаармейская вядзе ў цэнтар горада з усходу і заканчваецца на Савецкай плошчы, складаючы яе паўднёвую частку. Тут размешчаны выканкам і асобныя гістарычныя будынкі.
Вулiца Чырвонаармейская, 9
Палацава-паркавы комплекс Тызенгаўзаў
Вялікі каменны палац у стылі клясіцызму быў закладзены Тызенгаўзам закладзены паблізу галоўнай плошчы горада. Яго будаўніцтва было скончана толькі ў першай трэці XIX стагодьдзя. У цяперашні час тут знаходзіцца бальніца.
Каардынаты: 55.102088, 26.837691
Мемырыял Другое сусьветнае вайны
Военную технику периода второй мировой войны отнести к архитектурному наследию вряд ли возможно. Но мемориал, посвящённый войне, в Поставах есть, он достаточно компактный и находится недалеко от дворца Тызенгаузов, в сквере по улице Гагарина
Каардынаты: 55.106484, 26.845020
Самалёт-помнiк МiГ-23МЛ (заводскi № 0390308260)
На въезде в Поставы установлен самолёт МиГ-23МЛ бывшего 979-го истребительного полка, дислоцировавшегося в городе.
Каардынаты: 55.119477, 27.672010
