Косаў

Косаў – старадаўняе месца гістарычнай беларускай Слонімшчыны. Першыя паселішчы на тэрыторыі цяперашняга Косава з’явіліся ў X-XI стагодьдзях, аднак першае пісьмовае згадваньне аб Косаве ставіцца да 1494 года, калі з’явіўся прывілей вялікага князя Аляксандра, які перадаў горад маршалу І. Храптовічу.

Пазьней, у розныя часы, Косаў належыў Флемінгам і Чартарыйскім. У 1510 годзе вялікі герцаг Жыгімонт Стары дараваў права праводзіць у горадзе кірмашы. У той час Косаў стаў цэнтрам павета, але ў адпаведнаьсці з адміністрацыйна-тэрытарыяльнай рэформай 1565-1566 гадоў места увайшло у склад Слонімскага павета Наваградзскага ваяводства.

З 1611 года Косаў належыл Сапегам, у другой палове XVIII стагоддзя места адышло да Пуслоўскіх, якія пабудавалі суконную фабрыку, цагельню, хаціну і бровар.

Тапонім «Косаў», верагодна, зьвязаны з асновай «касы» і вытворным прозьвішчам Косаў. Паводле іншых крыніцаў, вакол Косава было шмат лугоў, якія ўвосень касілі так гучна, што чуўся гучны шум, адсюль і назва. Такiм чынам, традыцыйная гістарычная назва населенага пункта – Косаў. Форма “Косава” атрымала шырокае распаўсюджванне ў выніку парымусовай пераробкі гістарычных тапонімаў Беларусі на расейскі манер.

Палац Пуслоўскiх

У першую чаргу места вядомая сваім помнікам архітэктуры – рэтраспектыўна-нэагатычным палацам Пуслоўскіх, які быў закладзены ў 1838 годзе як загарадны сядзібны ансамбаль зь вялікім рэгулярным паркам. Аўтар праекта палаца – варшаўскі архітэктар Францішак Яшчолд. Палац, валодаючы шырока развітой кампазіцыяй, уласьцівай клясіцызму, увенчаны прыгоннымі вежамі ў духу гатычнай даўніны. Над дызайнам інтэр’еру працавалі архітэктар Уладзіслаў Марконі і дэкаратар Францішак Жмурка.

Кароткая гiсторыя палаца

• 1838 год. Завершана будаўніцтва неагатычнага палаца графа Вандаліна Пуслоўскага. Косаўскі палац стаў адным з першых архітэктурных збудаваньняў у стылі рэтраспектыўнай готыкі, якія паклалі канец панаваньню клясіцыстычнай архітэктуры. Пабудаваны ў стыле англійскай нэаготыкі, ён, аднак, захоўвае характэрную сіметрыю клясіцызма з абсалютнай перавагай цэнтральнага рызаліта. Звонку ён мае строгую «абарончую» канструкцыю, за што атрымаў народную назву «замак». На архітэктурнае рашэньне палаца паўплывала суседства з радавым маёнткам Тадэвуша Касьцюшкі.
• 1863 год. Палац пераходзіць у валоданьне князёў Трубяцкіх і Ольдэнбургскiх.
Першая сусьветная вайна наносіць значныя разбурэньні замку. Пасьля гэтага ён быў адрэстаўраваны і прыстасаваны польскімі ўладамі для патрэб адміністрацыі старасты Косаўскага павета.
• Падчас Другой сусьветнай вайны палац спалены партызанамі. Пажар працягваўся 10 дзён.
2007 год. Архітэктарамі распрацаваны генэральны плян рэстаўрацыі палаца і сядзібы Касьцюшкі, а таксама рэканструкцыі парку ў адзіны палацава-паркавы ансамбаль. У Косаўскім палацы пачаліся рэстаўрацыйныя работы, якія па плянах павінны быць скончаны ў 2021 годзе.

Па стане на верасень 2020 года значная частка палаца выглядае ўжо вельмі нядрэнна, у сярэдзіне адкрыта часовая экспазіцыя.

Калi ў мiнулыя гады палац быў зычынены i трапiць ў яго магчыма было талькi па-партызанску, то зараз стала магчама прыехаць і агледзець ужо адноўленую часткю цалкам афіцыйна. Пакуль для наведваньня адчынены толькі некалькі заляў першага паверха, але ж у будучым плянуецца пашырэньне экспазіцыі і адкрыцьцё невялікага гатэлю ў асобных памяшканьнях другога паверха палаца.

Каардынаты: 52.765597, 25.121752

Некалькі здымкаў перыяду актыўнай рэстаўрацыі.

А такім быў стан палаца ў 2006 годзе.

Музэй-сядзіба Касьцюшкі

Недалёка ад палаца знаходзіцца сядзіба вядомага палітычнага дзеяча Рэчы Паспалітай Тадэвуша Касьцюшкі. Сядзіба размяшчалася ўсяго за паўтара кіламетра на захад ад Косава і ўяўляла сабой фальварак у Мерачоўшчыне. Сёньня гэта мемарыяльны музэй, што быў адкрыты ў 2004 годзе. Фармальна Мерачоўшчына – асобная ад Косава вёска, але паколькі ад палаца Пуслоўскіх яе аддзяляе некалькі сотняў мэтраў, то няхай частка аповеду, прысьвечаная сядзібе Касцюшкі, будзе размешчаная прама тут.

У гады Другой сусьветнай вайны домік XVIII стагодьдзя згарэў, застаўся адзіны падмурак. Дом Тадэвуша Касьцюшкі захаваўся толькі на малюнках Міхася Куляшы і літаграфіі Напалеона Орды. Праходзілі гады, падмурак зарастаў. Людзі памяталі гэтае месца толькі таму, што тут стаяў камень, да якога прыязжджалі госьці з усіх краінаў, каб ушанаваць памяць вялікага беларуса.

У 1999 годзе на месцы былога маёнтка быў усталяваны мемарыяльны камень. У 2003 годзе тут пачаліся раскопкі, падчас якіх і быў знойдзены склеп і падмурак старога будынка сядзібы. На яго аснове пачалося будаўніцтва дома па літаграфіям Міхаіла Кулешы і Напалеона Орды. За сем з паловай месяцаў праца была завершана, і 23 верасьня 2004 года адбылося ўрачыстае адкрыцьцё сядзібы-музея.

Каардынаты: 52.767518, 25.125365

Касьцёл Найсьвяцейшае Тройцы

Касьцёл Найсьвяцейшае Тройцы ў Косаве – адзін з яркіх узораў нэараманскага стылю. Гісторыя будаўніцтва касьцёла ўзыходзіць да 1626 года, калі на месцы цяперашняга храма быў стары, драўляны. У 1877 годзе касьцёл быў перабудаваны і набыў сучасны выгляд.Траецкі касьцёл вядомы тым, што 12 лютага 1746 года тут быў ахрышчаны Тадэвуш Бонавентура Касьцюшка.

Каардынаты: 52.754363, 25.159097