Царква Раства Багародзіцы і манастыр базылянак
Царква Раства Божай Мацi былога кляштара базылянак. З XII стагодьдзя на гэтым месцы была праваслаўная Прачысьценская царква, з якой пачынаўся манастыр. Гісторыкі сьцвярджаюць, што ў манастыры першапачаткова пражывала толькі 5 манашак. У XVI стагодьдзі царква атрымала статус саборнай. Пры ёй дзейнічалі шпіталь і боагадзельня. Пасля Берасьцейскага сабора 1596 года праваслаўная царква была зьвернутая ва ўніяцкі жаночы базылянскі манастыр. Прачысьценская царква неаднаразова пакутавала ад войнаў і пажараў. У 1720 годзе завершанае будаўніцтва Раства-Багароднiцкая царквы па праекце архітэктара Язэпа Фантана.
1843 год стаў пераломным: пасьля скасаваньня царкоўнай уніі манастыр стаў належаць праваслаўнай царкве.
Падчас Другое сусьветнае вайны манастыр дзейнічаў. У 1953 годзе на тэрыторыі кляштара быў пабудаваны настаўнiцкi корпус, адкрыты прытулак для дзяцей-сірот, майстэрні. У 1960 годзе Гарадзенская мясьціна была зачыненая. У манастырскіх памяшканьнях размяшчаліся розныя арганізацыі, а ў 1976 годзе ўвесь манастырскі комплекс быў перададзены ў вядзеньне Рэспубліканскага музэя атэізму (цяпер музэй гісторыі і рэлігіі).
У 1992 годзе манастыр вернуты Беларускай Праваслаўнай Царкве, з гэтага часу пачалося яго адраджэньне. Сёньня тут размяшчаецца Сьвята-Раства-Багародніцкiм жаночы манастыр і нядзельная школа.
Каардынаты: 53.677127, 23.826617.
Вулiца Замкавая.
Жытловая забудова Замкавай вуліцы пачала фарміравацца ў пачатку XIX стагодьдзя. На сёньня ад яе засталіся толькі фрагмэнты. Большасьць будынкаў альбо знішчаныя, альбо цалкам перабудаваныя.
Вулiца Замкавая, 5
Пажарная каланча
Першы ўпамiн пажарнай аховы Гораднi датуецца ў 1897 годам. Пажарная каланча з’явілася не выпадкова. У гэты перыяд адбыўся адзін з найбуйнейшых пажараў у гісторыі горада, калі згарэла больш за паўтысячу дамоў. Акрамя Пажарнай вежы праз некалькі гадоў таксама было пабудаванае і дэпо.
Сымбаль бяспекі Гораднi быў пабудаваны ў выглядзе шасціпавярховага будынка. Падчас будаўніцтва архітэктары плянавалі ўзьвесьці самы высокi будынак у горадзе, каб дзяжурны пажарны змог без працы ўбачыць любое ўзгараньне.
Куты вежы зрэзаныя, што надае вежы незвычайнасьць. Асобную ўвагу варта надаць фасадам вежы. Кожны ярус вежы адрозьніваецца дзякуючы вокнам рознай формы, розным стылям фігурнага мураваньня і іншым элемэнтам дэкору.
Паколькi тэхналёгіі не стаяць на месцы, вежа страціла сваё прызначэньне. Цяпер у будынку каланчы размясьціўся музэй Міністэрства па Надзвычайных сітуацыях. Уваход у музэй вольны. Пасьля рэстаўрацыі ў музэі з’явілася яшчэ адна цікавая знаходка. Уваход у будынак вянчае своеасаблівая фрэска з людзьмі ў форме МНС. Характэрна, што мастак намаляваў на ёй таксама і Мону Лізу ў форме.
Дзякуючы адкрыцьцю музэя захавалася і яшчэ адна цікавая традыцыя. Кожны дзень дакладна а 12 гадзіне апоўдні зь вежы чуецца гук трубы, які апавяшчае жыхароў і гасьцей Горfднi, што ў месцы ўсё спакойна. Любы жадаючы можа наведаць гэтую назіральную пляцоўку, якая размясьцілася на верхнім ярусе пажарнай вежы ў Горадне. Калі верыць крыніцам ў інтэрнэце, то ўваход на вежу вольны. Калі гэта так, то трэба прыехаць у горад і пераканацца ў гэтым самастойна. Ці абвергнуць дадзенае меркаваньне. Каб убачыць увесь горад і яго славутасьці, прыйдзецца прайсці 120 прыступак вінтавой лесьвіцы, выкананых з дрэва.
Адрас: Вулiца Старазамкавая, 19. Каардынаты: 53.677839, 23.824818.
Стары замак
Стары замак – былая рэзідэнцыя Вялікіх князёў Літоўскіх і польскіх каралёў. На гэтым месцы як мінімум з XII стагодьдзя стаяла драўляная крэпасьць князя Ўсевалада Гарадзенскага і іншых старажытнарускіх князёў, якая паклала пачатак гораду. Ад першапачатковай крэпасьці захаваліся руіны Ніжняй царквы, пабудаванай каля 1160 года і частка сьценаў Верхняй царквы XIV стагодьдзя. Пасьля прыходу вялікага князя літоўскага Вітаўта да ўлады па яго распараджэньню старая драўляная крэпасьць была перабудаваная ў гатычны пяцiвежавы замак. Новае разьвiцьцё гістарычны замак Гораднi атрымаў у сярэдзіне XVI стагодьдзя, ператварыўшыся ў рэзідэнцыю Стэфана Баторыя.
Новы замак неаднаразова штурмавалі рыцары-крыжакі. У 1579 годзе па загаду караля Рэчы Паспалітай Стэфана Баторыя італьянскі архітэктар Санці Гучы перабудаваў частку замка ў рэнэсансны палац. Асаблівая ўвага пры рэканструкцыі была ўдзеленая галоўнаму палацу, дзе на паверхах былі размешчаныя канцылярыя, скарбніца, арсэнал, каралеўскія пакоі і іншыя памяшканьні. Цікава тое, што паверхі ніяк не былі зьвязаныя адзін з адным і трапіць на неабходны можна было толькі пры дапамозе асобнага ўваходу.
У сярэдзіне XVII стагодьдзя замак моцна пацярпеў у выніку нападу рускіх войскаў падчас руска-польскай вайны 1654–1667 гадох. Дзякуючы намаганьням літоўскага канцлера і гарадзенскага старасты Кшыштафа Жыгімонта Паца гарадзенскі замак быў перабудаваны зноў перабудаваны. Менавіта ў гэтым замку многія гады праходзілі соймы Рэчы Паспалітай. Аднак у пачатку XVIII стагодьдзя замак зноў перабудавалі пасьля таго, як яго спалiлi швэдзкія войскі ў гады Паўночнае вайны. Замак падвяргаецца значнай перапланіроўцы і спрашчэньню. Тады ж быў пабудаваны замкавы уязны мост, які з’яўляецца найстарэйшым мостам у Беларусі.
Крыху пазьней у сярэдзіне XVIII стагодьдзя было завершанае будаўніцтва Новага Замка, які заняў пануючае месца ў палітычным і культурным жыцьці горада. У XIX стагодьдзі пасьля далучэньня Гораднi да Расейскай імпэрыі стары замак ператварыўся ў царскія казармы і ў гэты ж час зь яго фасадаў цалкам зьнікае ўвесь дэкор і ўпрыгажэньні.
На сёньняшні дзень распрацаваны праект i праходзiць рэканструкцыя замка. Архітэктары і рэстаўратары плянуюць узнавіць замак эпохі Стэфана Баторыя.
Новы замак
Новы замак, ён жа Новы палац. Ідэя яго ўзвядзеньня ўзьнікла нездарма: Палац Вітаўта быў практычна разбураны ў гады Паўночнай вайны. Было прынятае рашэньне аб будаўніцтве новага палаца і перапрафіляваньні старога. Будаўніцтва замка па праекце архітэктара Карла Фрыдрыха Пепельмана было завершанае у 1742 годзе. Новы каралеўскі палац быў пабудаваны ў стылі ракако, ад аўтэнтычнага барочнага палаца захавалася толькі брама з фігурамі сфінксаў і фрагмэнт герба Рэчы Паспалітай. Новы шыкоўны двухпавярховы палац вельмі вылучаўся на фоне свайго старога субрата: П-вобразны будынак быў багата ўпрыгожаны пілястрамі, ляпнінай і незвычайнымі картушамі з прыгожымі маскамі. Разыначку будынку надавала спалучэньне цаглянай чарапіцы і фасадаў бел-ружовага колеру.
Асабліва раскошна палац выглядаў ўнутры. Цэнтральны ўваход праводзіў гасцей у парадную залю Варты. З вялікай залы дзверы вялі ў раскошна абсталяваную Прыёмную караля, Пасольскую і Сэнатарскую залi. Кожная сьцяна прыёмных заляў зьдзіўляла незвычайнымі фрэскамі, ляпнінай і рокайлямi. Правае крыло мясьціла каралеўскія пакоі, з якіх адкрываўся найпрыгажэйшы відарыс на раку Нёман, а левае належала прыдворным. Таксама на тэрыторыі Новага замка размяшчаліся памяшканьні каралеўскай варты і палацавая пякарня.
Гістарычныя факты. У новым замку ў ноч на 24 верасьня 1793 гады прайшло «нямое» пасяджэньне сойма, якi зацьвердзіў другі падзел Рэчы Паспалітай, а 25 лістапада 1795 года адбылося адрачэньне апошняга караля Рэчы Паспалітай Станіслава Аўгуста Панятоўскага. Тадэвуш Касьцюшка неаднаразова праводзіў у Новым замку сходы паўстанцаў за незалежнасьць краіны. Пасьля канчатковага падзелу дзяржавы ў 1797 годзе палац ператварыўся ў шпіталь.
Другая сусьветная вайна не пашкадавала замак, ён моцна пацярпеў у часы бітваў за Горадню. Сучасны Новы замак быў адноўлены савецкім архітэктарам Уладзімірам Вараксіным ў стылі сталінскага ампіру, але з максімальным спрашчэньнем ўсяго, што толькі могчыма. Нажаль, ад мінулага хараства практычна нічога не засталося.
У цяперашні час правае крыло палаца займае абласная бібліятэка імя Яўхіма Фёдаравіча Карскага, беларускага вучонага, а цэнтральны корпус і левае крыло – Гарадзенскі дзяржаўны гісторыка-архэалягічны музэй. На сьцяне Новага замка ўсталяваны памятны знак паўстанцам Тадэвуша Касьцюшкі 1794 года.
Адрас: вулiца Замкавая, 22. Каардынаты:
Паміж Старым і Новым замкамi узвышаецца драўляная скульптура Вялікага князя Літоўскага Вітаўта Вялікага, падарунак Літоўскай рэспублікі. Нажаль, на сёньня ён знаходзіцца ў стане, блізкім да поўнага знішчэньня. У цяперашні час ідзе праектаваньне новага маштабнага помніка вялікаму князю.
Вулiца Вялiкая Траецкая
Вулiца Вялiкая Траецкая, 51
Вялiкая харальная сынагога
Вялікая харальная сынагога была ўзьведзеная ў перыяд з 1575 па 1580 гады таленавітым італьянскім архітэктарам Саньці Гучы, якога запрасіў для будаўніцтва рабін Мардэхай Яффэ, ураджэнец Прагі. Нягледзячы на тое, што сынагога была каменная, ў 1617 годзе яна была цалкам знішчаная пажарам.
Польскі кароль Жыгімонт III даў згоду на аднаўленьне на ранейшым месцы, і зноў адбудаваная сынагога прастаяла аж да 1899 года, пакуль зноў не загінула ў агні.
Будынак сынагогі ў сучасным выглядзе быў пабудаваны ў 1902–1905 гадах Ільлёй Фрункiным ў маўрытанскім стылі з элем’нтамі мадэрна.
Паводле мясцовай легенды, на пачатку ХХ стагодmдзя побач з сsнагогай на вулiцы Вялікая Траецкая нарадзіўся крымінальны аўтарытэт ЗША Мэір Ланскі (Сухомлянскi), заснавальнік Лас-Вегаса.
У 1940 году савецкая ўлада закрыла сынагогу і размясьціла ў будынку кааператыўны тэхнікум.
Падчас Другое сусьветнае вайны сынагога апынулася на тэрыторыі гета №1 і выкарыстоўвалася нацыстамі як зборны пункт для габрэяў, якiх мелiся дэпартаваць, а таксама як месца расправаў над вязьнямі гета.
Пасьля вайны будынак неаднаразова зьмяняў уладальнікаў, выкарыстоўваўся як склад, а ў 1958 годзе быў перададзены Гарадзенскім мастацкім майстэрням. У 1992 годзе сынагогу вярнулі Гарадзенскаму габрэйскаму грамадзтву.
У 1991 годзе будынак быў вернуты габрэйскай суполке.
Адрас: Вулiца Вялiкая Траецкая, 59а. Каардынаты: 53.6790430, 23.824943.
Па стане на сярэдзіну 2018 года рэстаўрацыя сынагогі працягвалася. Задні і бакавыя фасады былі ў працэсе аднаўленьня.
* * *
⟵ Папярэдняя частка. Частка 01
Савецкая Плошча
Наступная частка. Частка 03. ⟶
Вулiцы Ажэшкi, 1-га Траўня, Тызенгаўза, Багдановiча