Замак Ільлінічаў-Радзівілаў
У 1520-я гады Юрый Ільлініч заклаў Мірскі замак, першы пісьмовы ўпамiн пра які датуецца 1527 годам.
Мірскі замак з’яўляецца самым усходнім гатычным збудаваньнем, а таксама самым буйным і адзіным ня культавым аб’ектам з тых нешматлікіх узораў арыгінальнай беларускай готыкі, што захаваліся на сёньня.
Комплекс удзельнічаў практычна ва ўсіх войнах, якія праносіліся ў свой час на беларускай зямлі: пачынаючы з руска-польскай вайны 1654–1667 гадоў і да вайны з Напалеонам 1812 гада, замак не раз бралі ў аблогу і штурмавалі яго.
На першым этапе будаўніцтва, што цягнуўся каля чатырох гадоў, з 1522 да 1526 гады, былі ўзведзеныя 4 вежы, злучаныя сьценамі, даўжыня якіх складае па 75 мэтраў. Такім чынам, у пляне замак ўяўляе сабой квадрат. Вышыня вежаў, якія маюць форму васьмігранных прызмаў, якія стаяць на чатырохгранных, вар’іруе ў межах 23–25 мэтраў, вышыня сьценаў – 10–12 мэтраў. Сьцяна, што гладзiць на захад, на дарозе да Вільні, мае яшчэ адну вежу пасярэдзіне – яна калісьці з’яўлялася адзіным уваходам у замак. У падвале гэтай пятай вежы была размешчаная турма, а на другім паверсе – капліца. Адгэтуль жа апускалі металічныя краты, якiя абаранялi драўляную ўязную браму.
Уладальнікі замка Ільлінічы ня здолелi завяршыць будаўніцтва: іх род спыніўся ў 1568 годзе. Новыя ўладальнікі, Радзівілы, рэанімуюць праект, уносячы ў аблічча крэпасьці рэнесансныя рысы. Асаблівы ўнёсак у будаўніцтва ўнёс Мікалай Хрыстафор Радзівіл «Сіротка». Замак паўстаў у новым абліччы, яго акружылі земляным валам, вышыня якіх дасягае 9 мэтраў, па кутах размяшчаюцца абарончыя бастыёны. Вал акружаў роў, які напаўняўся вадой дзякуючы запружанаму Замкаваму ручаю і рэчцы Мiранцы. Трапіць у замак было магчымым толькі праз пад’ёмны мост, перакінуты праз роў.
Будучы пастаяннай рэзідэнцыяй графаў Радзівілаў, замкавы комплекс уключаў у сябе трохпавярховы палац, узьведзены архітэктарам Марцінам Забароўскі ва ўнутраным двары ля паўночнай і ўсходняй сценаў. Першы паверх і падзямельле палаца выкарыстоўваліся ў якасьці арсэнала і склада з харчаваньнем, на другім паверсе размяшчаліся лакеі і адміністрацыя графства, на трэцім – княжацкія пакоі. За паўночным валам быў разьбіты «італьянскі» сад, злучаны з графскімі пакоямі лесьвіцай і каменным мостам на арках. Уздоўж паўднёвай і заходняй сценаў двара размяшчаліся аднапавярховыя службовыя пабудовы.
Вайна Маскоўская дзяржавы з Рэччу Паспалiтай, а таксама Паўночная вайна, якiя рушылi за гэтым, амаль на 80 гадоў прынесьлі ў замак разбурэньне і запусценьне. Толькі ў 30-х гадах XVIII стагодьдзя замак быў цалкам адноўлены. У ходзе рэстаўрацыі ён здабыў парадную залю, залю для танцаў і партрэтную галерэю. Быў адноўлены і «італьянскі» сад.
У 1785 годзе па запрашэньні Ка́раля Станіслава Радзівіла па мянушцы «Пане Каханку» замак наведаў кароль Станіслаў Аўгуст, які быў уражаны багацьцем і пышнасьцю ўнутранага строя палаца. Смерць «Пане Каханку» і ліквідацыя Рэчы Паспалітай прывялі да страты значэньня крэпасьці і рэзідэнцыі.
У 1891 годзе у валоданьне Мірскім замкам ўступіў князь Мікалай Сьвятаполк-Мірскі. Да таго часу замак прыйшоў у поўнае запусьценьне і разруху. Новы ўладальнік вырашыў пачаць поўнамаштабную рэканструкцыю сваіх новых валоданьняў: быў высечаны сад, а на яго месцы выкапаная сажалка; за сажалкай быў пабудаваны сьпіртзавод, недалеч ад замку быў узьведзены двухпавярховы палац. На паляне паміж палацам і замкам былі высаджаныя дрэвы, сярод якіх ў 1904 годзе па праекце пецярбурскага архітэктара Робэрта Марфэльда была ўзьведзена фамільная капліца-пахавальня.
З канца XIX стагодьдзя пэйзаж вакол замку значна зьмяніўся. Тут быў разбіты парк, уладкаваны сажалка, у 1904 годзе у парку збудаваны храм-пахавальня. Сын Мікалая Міхаіл, адукаваны чалавек і знаўца многіх моў, пакінуўшы дыпламатычную службу ў 1917 годзе, пачаў рэстаўрацыю замка, якая была высока ацэненая прэзідэнтам II Рэчы Паспалітай Ігнацы Мосцицким, у 1929 году які наведаў гэтыя месцы.
Да 1941 года ў замку размяшчалася вытворчая арцель, а ў часы нямецкай акупацыі – габрэйскія гета і лагер для ваеннапалонных. Пасьля вызваленьня ў 1944 годзе і да 1956 году ў замку жылі людзі, што прывяло да частковай страты аздабленьня ягоных інтэр’ераў.
У 2000 годзе Мірскі замак уключаны ў сьпіс Сусьветнай спадчыны ЮНЭСКА.
Каардынаты: 53.451286, 26.472533.
Плян замка и навакольляў
Агульны выгляд замка з боку возера
Галоўны фасад замка
Замак трэба абавязкова абыйсьці вакол і паглядзець на ўсе яго фасады з розных ракурсаў.
Славутасьцю замка з’яўляюцца вежы вышынёй каля 25 мэтраў. Яны ўзвышаюцца над сьценамі і ў мінулым ўсе яны мелі характэрны гатычны дэкор у выглядзе ніш і арнамэнтальных паясоў. Такі прыём апрацоўкі фасадаў быў распаўсюджаны ў беларускай архітэктуры XV–XVI стагодьдзяў. Пабеленыя нішы і паясы ўдала кантрастуюць з чырвонымі цаглянымі сьценамі, узмацняючы мастацкую выразнасьць замка. Цяпер толькі галоўная, ўязная і паўднёва-заходняя вежы захавалі першапачатковыя характэрныя рысы готыкі. Іншыя вежы, як і палац, атрымалі формы і дэкор архітэктуры рэнэсансу: яны атынкаваныя або абліцаваныя часаным каменем.
Унутраны двор замка
Як і любое месца з багатай гісторыяй, замак мае нямала легендаў і паданьняў. Некалькі самых вядомых зь іх.
Легенда пра сад. У канцы XIX стагодьдзя на месцы Мірскага возера быў яблыневы сад. Князь Мікалай Сьвятаполк-Мірскі распарадзіўся яго высячы і на гэтым месцы выкапаць возера. Час быў вясновы, усе яблыні стаялі ў квецені. Жыхары Міра адмовіліся секчы дрэвы. Па народным павер’і, секчы квітнеючае дрэва – вялікі грэх, людзі, якія губяць маладое жыцьцё, будуць праклятыя, а іх род будуць пераследваць няшчасьці. Але князь не жадаў адмаўляцца ад сваёй задумкі і губляць час. Некалькі дрэў ён высек першым, а астатнія зьнішчылі нанятыя ім людзі. Пачалі капаць возера. Казалі, што пры яго ўпарадкаваньнi загінула шмат людзей. Што ні дзень – то няшчасны выпадак. Быў сярод загінуўшых хлопец, па паданьні, сын мясцовай вядзьмаркі. Яго маці пракляла гэтае месца, сказаўшы: «Няхай у гэтым возеры патоне столькі людзей, колькі было высечана квітнеючых дрэваў».
Падземны ход. Існуе легенда, што Мірскі і Нясьвіскі замкі злучае тунэль даўжынёй звыш 30 кiлямэтраў, па якім некалі мог свабодна праехаць запрэжаны тройкай экіпаж. Калі расейскія войскі ў 1812 годзе захапілі Нясьвіж, прыхільныя радзівілаўскія слугі пасьпелі схаваць Нясвіскі скарб у падземны тунэль і падарваць ўваход. Гэты скарб да сёньняшняга дня ня знойдзены, а сярод каштоўнасьцяў, як лічыцца, знаходзяцца залатыя фігуры дванаццаці апосталаў. Але даследаваньні і нават аблёт на верталёце меркаванай лініі, якая злучае замкі, не далі станоўчага выніку. Прынамсі, пакуль.
* * *
Мірскі замак адзначаны на двух беларускіх банкнотах розных гадоў.
Мiрскi замак. 50.000 BYR (2000)
Мiрскi замак. 50 BYN (2009)
⟵ Папярэдняя частка. Частка 01.
Горад
Наступная частка. Частка 03. ⟶
Капліца-пахавальня Сьвятаполк-Мірскіх